Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (17)
December 2020
Welkom
Deze nieuwsbrief verschijnt een week later dan gepland, maar dat heeft een reden. De afgelopen dagen werd ik in beslag genomen door een zelfgekozen componeeropdracht. En als ik daarmee bezig ben moeten alle andere zaken even wijken.
In deze nieuwsbrief twee thema's die in de afgelopen maand op mijn pad kwamen. In de eerste plaats opnieuw Anton Bruckner. De directe aanleiding is een uitgebreide reactie per e-mail van Marc van Delft op de vorige nieuwsbrief. Daarin verwees hij naar drie boekjes die hij heeft samengesteld met vele muziekvoorbeelden uit het oeuvre van Bruckner. In deze nieuwsbrief bericht ik over het eerste boekje uit 2007 met de titel 'Bruckners symfonieën en hun Bijbelse en spirituele achtergronden'.
Het andere onderwerp betreft de Nederlandse pianist en componist Dirk Schäfer (Rotterdam, 1873 - Amsterdam, 1931). Door nieuwe maatregelen van Rutte/de Jonge werd last moment een gepland concert door cellist Ephraïm van IJzerlooij en mij (piano) in de Stadkamer in Zwolle voor de tweede keer afgelast. Dit is nu weer een half jaar uitgesteld. Ik wilde niet weer een half jaar uitsluitend aan hetzelfde repertoire blijven oefenen en vroeg aan Ephraïm of hij een nieuw stuk voor mij had. Per omgaande stuurde hij Sonate voor Cello en Piano, opus 13 van Dirk Schäfer. Voor mij een onbekende pianist. Reden om het uit te zoeken en in deze nieuwsbrief daar verslag van te doen.
Ik wens u weer veel lees- en luisterplezier!
Imke Jelle van Dam
Inhoudsoverzicht
Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief
Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).
Concertagenda
Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.
Overzicht concerten en muziekcursussen
naar boven
Bruckners symfonieën en hun Bijbelse en spirituele achtergronden
Marc van Delft schreef in 2007 het boekje Bruckners symfonieën en hun Bijbelse en spirituele achtergronden ter voorbereiding van zijn voordracht over dit thema in het Studiecentrum voor Antroposofie in Den Haag. Hieronder een citaat uit dit werk:
"Bruckner was in wezen een middeleeuwse mysticus. Zijn symfonieën worden vaak omschreven als muzikale (Gotische) kathedralen. Zijn zieleleven was zodanig doordrenkt van Bijbels-religieuze beelden dat wij veel van dergelijke beelden in zijn symfonieën terug kunnen vinden, zoals het scheppingsverhaal, de kosmische evolutie, dood en opstanding, en de Triniteit. In feite drukt een Brucknersymfonie de gehele wereldontwikkeling in Bijbelse zin uit, van oerbegin (de schepping) tot wereldeinde (het Nieuwe Jeruzalem)."
Over zijn eigen verbinding met Bruckner schrijft Marc van Delft dat de componist al sinds zijn jeugd een belangrijke rol in zijn leven heeft gespeeld. Nadat hij op zijn veertiende door Wim Veltman de antroposofie had leren kennen, kwam hij de naam Anton Bruckner tegen in de antroposofische boekwinkel in Den Haag. Kennismaking met (vooral het begin van) de Negende Symfonie was een openbaring voor hem: "een van de meeste fascinerende en belangwekkende muziek die ik ooit had gehoord!" Daarna kreeg hij een boekje van Oberkogler in handen over Bruckners Vierde Symfonie, waarin hij las dat Bruckner in de exposities van zijn eerste delen niet twee maar drie thema's gebruikt en dat deze met de drie zielekrachten: denken, voelen en willen zijn te verbinden. Later op het conservatorium in Utrecht (compositie en muziektheorie) besloot Marc van Delft voor zijn scriptie muziektheorie een studie te maken van de symfonieën van Bruckner. Daarin wilde hij een analyse-methode op antroposofische basis creëren, waardoor het mogelijk was om de expressie van de muziek wetenschappelijk onderbouwd aan te tonen en te analyseren.
Een kleine greep uit de thema's die in het boekwerkje van 96 pagina's aan de orde komen:
- De Symfonie en het 3- en 4-ledig mensbeeld
- De 3 thema's en de drie delen van de symfonie
- Het eerste thema en het eerste deel: Denken / Geest / God
- Het tweede thema en en het tweede deel: Voelen / ziel / mens
- Het derde thema en Scherzo/Finale: Willen / lichaam / natuur
- De Bijbelse dimensie van de wereldgeschiedenis in de Bruckner-symfonie
- De 3 Bijbelboeken en de 3 Godsbeelden in de Brucknersymfonie
- Het slot van de Brucknersymfonie - Het nieuwe Jeruzalem
"Bruckners symfonieën en hun Bijbelse en spirituele achtergronden" wordt vergezeld door een CD met vele muziekvoorbeelden die in het boekje zijn behandeld. Bestellen via . De kosten zijn € 10 (plus verzendkosten).
naar boven
Mijn eerste kennismaking met Dirk Schäfer
Zoals in de inleiding is vermeld, ben ik door cellist Ephraïm van IJzerlooij in aanraking gekomen met een compositie voor cello en piano van Dirk Schäfer (Opus 13). Ik kende de componist niet en had aanvankelijk geen idee hoe de muziek zou klinken. Ik besloot gedurende enkele dagen eerst de pianopartij te bestuderen, los van de cellopartij. Tussendoor op internet gekeken wanneer hij leefde (1873 - 1931). Pianistisch deed de muziek me in de verte denken aan die van tijdgenoot Leopold van der Pals, die veel voor de didactische euritmie heeft geschreven. Een week later, toen ik een volledig inzicht had in de pianopartij en was gaan waarderen, ben ik op YouTube naar muziekvoorbeelden gaan zoeken. Ik vond er twee. Beide beluisterd. Ik schrok echter. Het tempo lag heel hoog waardoor vele nuances die ik in de muziek had beleefd wegvielen en voorts had ik de indruk dat de cello-partij erbij geflanst was. Geen melodielijnen, geen contrapunt. Voor mijn gevoel zat de cellopartij de piano alleen maar in de weg. Ik kreeg hierdoor het gevoel niet verder te kunnen gaan. Na een slapeloze nacht heb ik Ephraïm opgebeld en hem verteld dat ik die nacht het plan had opgevat zelf een nieuwe melodieuze cellopartij bij een ongewijzigde pianopartij te schrijven en beide meer op elkaar te betrekken en voor een veel lager tempo te kiezen. Hij vond dit een uitstekend idee! Dagen ben ik hiermee zoet geweest (en dit was de reden om het werken aan deze nieuwsbrief uit te stellen) en ik heb een goed gevoel over het uiteindelijke resultaat.
Onderstaand een voorbeeld van een fragment halverwege het eerste deel van de sonate. Eerst de versie van Dirk Schäfer en vervolgens wat ik uitgaande van dezelfde pianopartij aan de cello heb toebedeeld.
Over een paar weken gaan we deze variatie doornemen. Desgewenst nog een paar verbeteringen aanbrengen. Vervolgens krijgt dit unieke stuk een plek in ons gezamenlijke repetoire.
naar boven
Een verweesd Beethovenjaar
2020 stond in het teken van het 250ste geboortejaar van Beethoven. Vanwege corona moesten bijna alle evenementen rond deze grootheid worden afgelast. Uitstellen lijkt niet aan de orde volgens muziekrecensent Peter van der Lint op 5 december in Trouw, omdat herdenkingen van andere componisten in het gedrang zullen komen. Hij vermeldt daar de volgende namen: Camille Saint-Saëns, Engelbert Humperdinck, Josquin des Prez, Astor Piazzolla en Mieczyslaw Weinberg. En van eigen bodem: Tristan Keuris, Alphons Diepenbrock, Pieter Hellendaal en Jan Pieterszoon Sweelinck. Afsluitend schrijft hij: "Allemaal hebben ze rondom hun geboorte- of sterftejaar een rond getal te vieren in 2021. Ik denk overigens dat niet één van hen bezwaar zou maken als we Beethoven alsnog goed in de zon gaan zetten. Veel van de genoemde namen staan immers fier op zijn muzikale schouders."
In de opsomming prijken twee namen die nieuw voor me zijn: Weinberg en Hellendaal. In de januari-nieuwsbrief zal ik aan hen speciale aandacht besteden.
naar boven
De Profundis voor cello en piano
In 1998 maakte gitarist Ivor van Dijk mij erop attent dat vanuit tertsverwantschap een harmonisch verloop van drie mineurakkoorden mogelijk is, bijvoorbeeld c-mineur/es-mineur/ges-mineur. Een openbaring voor mij. Ter plekke ging ik erop improviseren en vond er al snel een melodie bij. En voor dat moment bleef het erbij. Toen Tony Tobin mij in 2009 vroeg enkele mystery-stukjes voor piano te schrijven haalde ik dit idee van stal. Dagenlang geprobeerd het verder uit te werken maar het leidde niet tot een beredigend resultaat. Drie jaar later deed ik een hernieuwde poging en kreeg het de vorm van een compositie voor cello en piano, waarbij alles op zijn plaats viel. Er ontbrak echter nog een intro. Op mijn verzoek heeft Ephraïm de eerste vier maten erbij geschreven, die sterk contrasterend zijn en de juiste stemming brengt voor het geheel.
Klik hier voor bladmuziek en luistervoorbeelden
naar boven