menu

Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (23) 

Juni 2021  

Welkom

Het vergaat mij vaak dat ik niet direct toekom aan alle muziekvoorbeelden die in deze nieuwsbrieven genoemd worden. (Wellicht geldt dat ook voor de lezers.) Dat zou te veel van het goede zijn. Ik smeer het uit over een langere tijd. Soms stuit ik daarbij op een compositie, die mij intrigeert en die ik meerdere keren herhaal. Met name betrof dit het Stabat Mater van Karol Szymanowski, dat ik minstens tien keer beluisterd heb, laatstelijk de uitvoering door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Markus Stenz in september 2016 in Utrecht.

Muziekvoorbeeld van bovengenoemd Stabat Mater


Themanummer Russische componisten (2)

In deze nieuwsbrief een vervolg van waar ik de vorige keer mee begonnen ben. Hieronder het tweede deel van de ‘top tien’ van Russische componisten, in volgorde van geboorte: Rachmaninov, Stravinsky, Prokofjev, Sjostakovitsj (inclusief zijn muzikale handtekening) en Goebaidulina. In het volgende juli-nummer wordt deze lijst aangevuld met namen die buiten de ‘top tien’ vallen, maar wel in het boek Geschiedenis van de westerse muziek behandeld worden en daarom wat mij betreft ook de volle aandacht verdienen.


Populaire muziek

Deze website over de westerse muziekgeschiedenis stoelt voor meer dan 90 procent op het boek Geschiedenis van de westerse muziek van Donald Grout. In zijn hoofdstuk De twintigste eeuw komt de populaire muziek (blues, jazz, rock, pop en folk) met slechts enkele regels er bekaaid van af. Ik ga me er later eens op bezinnen of ik dit uitgebreide gebied ook in deze website op ga nemen.

Deze gedachte kwam bij mij op door een lezersreactie. Die luidde (ondermeer ingaand op mijn compositie Metamorfose): "Wat een leuke site en de muziek in het YouTube filmpje is wel heel bijzonder. Ben je beïnvloed door Rogier van Otterloo? Wat een mooie opbouw in het koper, eigenlijk zoals hij dat ook kon doen. Het Metropole heeft toch ook wel een uniek geluid, zo vol en rijk, maar dit is ook een goede opname, echt top! Ik wist niet dat je ook met lichte muziek bezig was of bent geweest. Ik ben naast euritmiste ook Jazz-violiste, vooral Django Reinhardt, had een Hot Club band."

Natuurlijk ben ik op YouTube gaan kijken. Zo trof ik onder meer dit unieke filmpje uit 1939 aan:

Hopelijk dat deze nieuwsbrieven ertoe bijdragen de horizon te verbreden. Ik wens u veel lees- en luisterplezier!

Imke Jelle van Dam


Inhoudsoverzicht


Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief

Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).


Concertagenda

Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.

Overzicht concerten en muziekcursussen

naar boven

Beethoven is black

In 1907 poneerde de Afro-Engelse componist Samuel Coleridge-Taylor (1875-1912) als eerste het idee, dat Beethoven ook Afrikaanse voorouders zou hebben. Deze opmerkelijke gedachte is voor Museum Geelvinck in Amsterdam inspirerend geweest voor het organiseren van gesprekken over klassieke muziek vanuit het perspectief van diversiteit en inclusie onder de gemeenschappelijke titel Beethoven is black.

Beethoven is black

naar boven

Muzikale handtekening

Wikipedia zegt hier onder meer het volgende over: Een muzikale handtekening is een klein thema dat componisten vaak in hun werk opnemen. Daarbij wordt in de eerste plaats gebruik gemaakt van de letters A t/m G die overeenkomen met muzieknoten. Daarnaast kan de noot Es nog gelezen worden als de letter S. De letter H komt in het Duits overeen met de muzieknoot B.

Voorbeelden van muzikale handtekeningen zijn: Dmitri Sjostakovitsj, (D. Schostakowitsch), die in bijna al zijn werken DSCH verwerkte, Duits voor de muzieknoten D-Es-C-B. De componisten uit de familie Bach, onder wie Johann Sebastian Bach, gebruikten de handtekening BACH die op verschillende manieren in hun werk terugkomt, bekend als het BACH-motief. Alban Berg verwerkte zijn naam, met die van twee van zijn vrienden Arnold Schoenberg en Anton Webern, in zijn kamerconcert uit 1925. A, Bes, B, F staat voor Alban Berg en Hanna Fuchs-Robettin (A. B. en H. F.), en wordt gebruikt in zijn Lyrische suite. Gustav Mahler verwerkte de voornaam van zijn vrouw Alma muzikaal in de vorm van de noten a-e-a (la-mi-la). Franz Schubert (F. Schubert) gebruikte F, Es, C, B. Arnold Schönberg gebruikte Es, C, B, Bes, E, G. Béla Bartók gebruikte B, E, B, A of B, A, B, E. Het laatstgenoemde verwijst naar de Hongaarse gewoonte om de familienaam voor de voornaam te plaatsen. Edvard Hagerup Grieg gebruikte E, H en G in zijn pianosonate.

De traditie om woorden in muziekletters om te zetten dateert uit de vroege renaissance. Niet alleen verwerkten componisten hun eigen naam, maar ook de naam van geliefden, vrienden of plaatsnamen in hun werk. Zo verwerkte Robert Schumann de naam Meta Abegg, een vrouw op wie hij verliefd was, in zijn Piano Variaties op het ABEGG thema. Ook gebruikte Schumann de naam van de stad Asch, waar zijn geliefde Ernestine von Fricken woonde, in zijn Carnaval pianoserie. GADE voor Niels Gade werd gebruikt door Schumann in een stuk als hommage aan zijn goede vriend.

naar boven

DSCH-motief van D. Schostakowitsch

Luistervoorbeeld DSCH-motief:

Een half jaar geleden heeft een muziekliefhebber het achtste strijkkwartet geanalyseerd en alle complete (vier noten) en niet getransponeerde D-S-C-H motieven achter elkaar gezet, en dat zijn er nogal wat!

Luistervoorbeeld D-S-C-H motieven in strijkkwartet nr 8

Wikipedia: DSCH is een muzikaal motief gebruikt door de Russische componist Dmitri Sjostakovitsj om zijn eigen naam te vertegenwoordigen in zijn werken op dezelfde manier als het BACH-motief van Johann Sebastian Bach. Het motief bestaat uit de noten D-Es-C-B, of in het Duits -D-Es-C-H, wat staat voor zijn initialen in Duitse spelling (D. Sch.). Het motief komt in vele van zijn werken voor, waaronder de volgende werken:

Sjostakovitsj legde zich na 1956 voornamelijk toe op de kamermuziek, met name zijn laatste tien strijkkwartetten. Werden aanvankelijk zijn strijkkwartetten door de kritieken nog als 'ondergeschoven kindje' behandeld, met zijn 8e strijkkwartet toonde Sjostakovitsj dat hij ook op dat terrein wezenlijke dingen te zeggen had. Volgens de officiële versie was het kwartet geïnspireerd door de aanblik van de ruïnes van de stad Dresden. Het werk werd dan ook opgedragen aan 'alle slachtoffers van het fascisme', maar sinds de gedeeltelijke publicatie van de briefwisseling van Sjostakovitsj in 1993 weten we dat het 8e kwartet helemaal niet in Dresden is gecomponeerd en weinig of niets met het fascisme te maken heeft. Het is bedoeld als een soort "in memoriam" van Sjostakovitsj zelf, geschreven "omdat toch niemand anders een werk te mijner nagedachtenis zou schrijven". De alomtegenwoordigheid van het DSCH-motief en de vele verwijzingen naar eigen werken, met name zijn eerste en achtste symfonie, de opera Lady Macbeth en het tweede pianotrio geven aan dat dit werk een heel persoonlijke en aangrijpende autobiografie vormt. Het achtste strijkkwartet - later door Rudolf Barshai bewerkt tot een kamersymfonie - is een uiterst persoonlijke uiting van angst en wanhoop. Net als in de door merg en been snijdende passacaglia van het 1e vioolconcert kan zelfs iemand die niets weet van Sjostakovitsj' voortdurende strijd om te overleven en tegelijkertijd zijn artistieke integriteit te behouden, de wanhoop van de componist niet ontgaan.

naar boven

Sergej Rachmaninov (1873 – 1943)

Biografie

Top drie van meest beluisterde composities op YouTube:

Piano Concerto no.2 op.18 (31,9 miljoen)

The Isle of the Dead, Symphonic poem Op. 29 (12,6 miljoen)

Vocalise (6,2 miljoen)

naar boven

Igor Stravinsky (1882 – 1971)

Biografie

Top drie van meest beluisterde composities op YouTube

The Firebird (5,8 miljoen)

Le sacre du printemps (3,4 miljoen)

Petroesjka (1,6 miljoen)

naar boven

Sergej Prokofjev (1891 – 1953)

Biografie

Top drie van meest beluisterde composities op YouTube

Romeo and Juliet, No 13 Dance of the Knights (23,1 miljoen)

Cinderella Suite (1,9 miljoen)

Piano Concerto no.3 (1,5 miljoen)


Naschrift. Wellicht is Peter en de Wolf Prokofjevs meest bekende compositie. Zelf leerde ik het stuk goed kennen door de euritmieuitvoeringen hier in Nederland in 1997 en 1998 door Birgit Hering uit Berlijn. De pianobewerking werd zeer vaardig gespeeld door Roland Bittmann.

De mars in Peter en de Wolf (3 miljoen)

David Bowie vertelt het verhaal Peter en de Wolf (1,4 miljoen)

Peter and the Wolf, Op. 67: Nos. 1-14 (543 duizend)

naar boven

Dmitri Sjostakovitsj (1906 – 1975)

Biografie

Top drie van meest beluisterde composities op YouTube

The Second Waltz (72,2 miljoen)

Romance (from The Gadfly) (3,8 miljoen)

Piano Concerto No. 2: II. Andante (3,3 miljoen)


Nachrift: De hoge notering van The Second Waltz heeft een geschiedenis. Op www.classicstogo.nl staat deze uitgebreid beschreven. Daar lezen we onder meer: Zelfs in zijn zwartste jaren wist Dmitri Sjostakovitsj een gevoel voor humor te bewaren in zijn muziek. De wals uit zijn Tweede Jazzsuite danst door alles heen. In Nederland groeide het stuk dankzij André Rieu uit tot een hit. Op het Maastrichtse Vrijthof vormt zijn Tweede Wals ieder jaar weer een hoogtepunt. Sjostakovitsj schreef zijn Tweede Jazzsuite in 1938, op een moment dat hij zwaar onder vuur lag van de Sovjet-autoriteiten. Twee jaar eerder liep dictator Jozef Stalin weg uit de uitvoering van zijn opera Lady Macbeth uit Mtsensk, een daad die niet zonder gevolgen kon blijven. Sjostakovitsj leefde als musicus en mens vervolgens in grote angst, tot de dood van Stalin, zo’n anderhalf decennium later. Veel van zijn zwarte gevoelens belandden in de muziek, vooral in zijn symfonieën, maar een deel van zijn werk behield het komische en lichtvoetige karakter, waarmee hij eens was begonnen als pianospelende puber in filmhuizen en theaters.

naar boven

Sofia Goebaidoelina (1931)

Biografie

Top drie van meest beluisterde composities op YouTube

Glorious Percussion (86,1 duizend)

Serenade (45,1 duizend)

Johannes Passion (36,4 duizend) (muziek start na 5 minuten)


Reinbert de Leeuw over Sofia Gubaidulina en Elena Firsova

De Toonmeesters (1)

De Toonmeesters (2)


Naschrift. Euritmist Alexander Seeger heeft met Paul Hottmann op bajan 'De Profundis' van Sofia Goebaidoelina in 1997 en 1998 in Den Haag meermalen uitgevoerd. Hoe vaker ik het zag en hoorde, hoe meer indruk het geheel op mij maakte. Helaas is het destijds niet gefilmd. Om een indruk van de muziek te krijgen, luister naar onderstaande zeer virtuoze uitvoering op YouTube.

De Profundis

naar boven

Valse melancholique voor piano solo

In 1989 heb ik de bundel Voordrachtstukken voor accordeon, deel 1 samengesteld, waaronder de compositie Valse melancholique. Onlangs kwam dit stuk weer in herinnering en ik besloot daar een versie voor piano voor te schrijven. In mijn voorstelling hoorde ik daar dubbel zo snelle noten bij dan in de oorspronkelijke versie voor accordeon. Eenmaal aan de piano gezeten waren ze in een paar minuten gevonden.


Vanaf vandaag kan Valse melancholique als PDF (drie pagina's) besteld worden voor slechts € 1,50.

naar boven