Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (77)
December 2025
Beste lezer,
De steun die ik ruim een maand geleden heb gekregen, heeft me doen besluiten de website over 2.500 jaar westerse muziekgeschiedenis een make-over te geven en gedetailleerder op te zetten. Ook is de navigatie verbeterd. Dat is veel werk, maar ik zie het als een dagelijkse hobby.
De geschiedenis van Griekse Oudheid tot de vroege middeleeuwen is inmiddels klaar. Er zijn meer luistervoorbeelden en het aantal biografieën van musici is fors uitgebreid (zie link). Momenteel ben ik een eind gevorderd met de muziek van de middeleeuwen (van 500-1400). Elke dag komen er nieuwe luistervoorbeelden bij, aangevuld met achtergrondinformatie (zie link).
Een leuke ontdekking is de componist Romanus Melodus (zie icoon), die omstreeks eind 5e eeuw geboren is en werkzaam was in Constantinopel. Vermoedelijk heeft hij meer dan 1.000 Byzantijnse hymnen geschreven, waarvan er ongeveer 60 volledig bewaard zijn gebleven. Zijn muziek wordt nog steeds uitgevoerd.
Ik wens je veel lees- en luisterplezier.!
Imke Jelle van Dam
Inhoudsopgave
Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief
Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).
Romanos Melodus, werkzaam in de zesde eeuw
Romanos Melodus, ook bekend als Romanos de Melode (werkzaam in de zesde eeuw), wordt beschouwd als een van de grootste hymnenschrijvers van de Byzantijnse kerk. Zijn exacte geboortedatum en -plaats zijn onbekend, maar historici situeren zijn jeugd waarschijnlijk in Syrië, mogelijk in de stad Emesa (het huidige Homs), of in Berytus (Beiroet). Al op jonge leeftijd trad hij in de kerkelijke dienst en ontwikkelde hij een bijzondere aanleg voor poëzie en muziek. Later vestigde hij zich in Constantinopel, waar hij als diaken of lector verbonden was aan een prominente kerk, mogelijk de Hagia Sophia of de kerk van de Theotokos.
Romanos’ roem berust op zijn innovatieve werk in de liturgische poëzie, met name het kontakion, een uitgebreide hymnevorm bestaande uit een inleidend prooimion gevolgd door meerdere strofen, die thematisch en metrisch samenhangen. Traditioneel wordt verteld dat hij tijdens een kerstnacht een visioen van de Maagd Maria kreeg, die hem een rol perkament overhandigde en hem de gave van poëtische inspiratie schonk.
Van de honderden kontakia die hem worden toegeschreven, zijn ongeveer zestig volledig bewaard gebleven. Zijn hymnen behandelen zowel de grote christelijke feestdagen, zoals Kerst en Pasen, als de verering van heiligen en diepgaande theologische thema’s. Zijn stijl combineert retorische kracht, beeldrijke poëzie en muzikale ritmiek, waardoor zijn werken zowel liturgisch als literair van groot belang zijn.
Romanos Melodus beïnvloedde de ontwikkeling van de Byzantijnse kerkmuziek diepgaand. Zijn kontakia vormden de basis voor latere liturgische vormen zoals de kanon, en zijn hymnen worden tot op de dag van vandaag gezongen in de Oosters-orthodoxe traditie. Hij wordt geëerd als heilige, met een feestdag op 1 oktober.
naar boven
Parallel met een voordracht van Rudolf Steiner
Bij de bestudering van de muziekgeschiedenis vanaf 700 jaar voor Christus tot aan de late middeleeuwen, een periode van meer dan 2.000 jaar, valt het volgende op:
Over de Griekse periode tot aan het begin van de jaartelling is heel veel bekend: over de muziek in het dagelijkse leven, in de opvoeding, over geavanceerde muziektheorieën, over componisten en musici en over enkele muziekstukken in die tijd. Over de Romeinse periode die volgde is veel minder bekend. Er is zelfs geen enkel muziekstuk bewaard gebleven. En over de de vroege middeleeuwen is vrijwel niets bekend. Dit veranderde heel geleidelijk vanaf zo'n 900 jaar na Christus.
"(…) Het is nu interessant om bepaalde hoofdstukken van deze occulte wetenschap nader te bekijken. En dat is wat er werd onderwezen over het lot van de Europese volkeren. Dit vormde zelfs een essentieel hoofdstuk in deze occulte scholen. Ik zal proberen voor u te karakteriseren wat daar onderwezen werd over het lot van de Europese volkeren. Er werd gezegd dat er een vierde na-Atlantische periode was [= Grieks-Romeinse cultuurperiode van 747 v.Chr. – 1413 n.Chr] - dit was geleerd uit de traditie, uit de overlevering - deze vierde na-Atlantische periode barstte van het spirituele leven, het had de begripswereld voor mensen voortgebracht, de opvattingen over sociale instellingen, het had van alles voortgebracht, het barstte van het spirituele leven. Het had zich ontwikkeld in het zuiden van Europa op het Griekse schiereiland, op het Italiaanse schiereiland, en straalde van daaruit verder.
De volkeren van Midden-Europa, van West-Europa, stonden nog in hun kinderschoenen op het moment dat de bloei van de vierde na-Atlantische periode er al was, zuigelingen, om zo te zeggen, van de mensheid in geestelijke zin. De volkeren van Midden- en West-Europa waren zuigelingen met betrekking tot het spirituele leven, zuigelingen met betrekking tot wat er kon voortkomen uit de culturele resultaten van de vierde na-Atlantische periode. En beetje bij beetje werkten deze Centraal- en West-Europese volkeren zich uit de kinderschoenen en werden ze als het ware steeds volwassener, tot aan de tijd van de Renaissance en de Reformatie, waarmee eigenlijk niet de Duitse Reformatie werd bedoeld, maar in het bijzonder de Engelse Reformatie onder James I* enzovoort. (…)
*) De Engelse Reformatie onder koning James I (regeerperiode 1603–1625) was een ideologisch gespannen fase binnen de bredere geschiedenis van de Engelse Reformatie.
naar boven
Gids voor orkestmuziek (50): Mozart (10)
Maurerische Trauermusik (K.V. 477) (1785)
Mozart schreef voor de plechtigheden van de Loge der Vrijmetselaars verschillende werken. Dit korte adagio van 69 maten ontstond ter gelegenheid van de dood van de 'broeders' Mecklenburg en Esterhazy. Men komt het stuk regelmatig op de concertprogramma's tegen als herdenkingsmuziek. De orkestbezettirig is symbolisch voor de 'Loge'. Een ernstig blazers koor intoneert in de geest der antieken een wijdingsvol koraalgezang, door een gedragen vierstemmig strijkerskorps omspeeld. Het klinkt alles statig, berustend, vertroostend.
Les petits riens (balletmuziek)
In 1778 componeerde de jonge Mozart voor de beroemde balletmeester Noverre een pantomime voor een opvoering te Parijs. Het was oorspronkelijk een kleine ouverture en twintig dansen, van welke er twaalf bekend zijn geworden. Deze reeks van alleraardigste en gezellige kleine dansvormen, zoals gavotten, passepied, pantomime, en ook een largo, larghetto en adagio, wordt als functionele dansmuziek in balletten, en soms als zelfstandig 'nummer' gespeeld.
naar boven