700 voor tot 500 na Christus 

De geschiedenis van de Grieks-Romeinse Oudheid

De Grieks-Romeinse Oudheid vormt een van de meest invloedrijke perioden in de wereldgeschiedenis. De politieke instellingen, filosofische stromingen, kunstvormen en wetenschappelijke ideeën die in deze tijd tot bloei kwamen, legden de fundamenten voor de latere West-Europese cultuur. Hoewel Grieken en Romeinen twee onderscheiden beschavingen waren, vloeien hun culturele nalatenschappen in de loop van de tijd samen tot één gedeeld erfgoed. De geschiedenis van deze Oudheid kan worden opgevat als een dynamisch verhaal van stadsstaten, wereldrijken, oorlogen en langdurige culturele uitwisseling.

De opkomst van de Griekse stadsstaten

De Griekse geschiedenis begint met de zogenaamde archaïsche periode (ca. 800–500 v.Chr.), waarin zich een netwerk van autonome stadsstaten — de poleis — ontwikkelde. De geografische versnippering van het Griekse landschap stimuleerde politieke onafhankelijkheid, maar ook onderlinge rivaliteit. Athene en Sparta groeiden uit tot de bekendste poleis, elk met een eigen sociaal-politiek model. Athene introduceerde een vorm van directe democratie onder leiding van hervormers als Solon en Kleisthenes, terwijl Sparta een streng militaristische oligarchie ontwikkelde.

In deze periode bloeide de Griekse cultuur door middel van kolonisatie rond de Middellandse Zee, de ontwikkeling van het alfabet en de opkomst van nieuwe kunstvormen zoals de monumentale beeldhouwkunst en epische poëzie.

Klassieke glorie en conflict

De klassieke periode (ca. 500–323 v.Chr.) wordt gekenmerkt door zowel culturele bloei als intensieve oorlogvoering. De Perzische Oorlogen, waarin de Grieken onder andere bij Marathon, Salamis en Plataiai verrassende overwinningen behaalden, versterkten het gevoel van Griekse eenheid — al was die van korte duur.

De Peloponnesische Oorlog (431–404 v.Chr.) tussen Athene en Sparta zette deze eenheid onder druk en markeerde het einde van de Atheense hegemonie. Toch bracht deze periode ongekende culturele en intellectuele prestaties voort: de tragedies van Aischylos, Sophokles en Euripides, de filosofie van Socrates, Plato en Aristoteles, en indrukwekkende architectuur zoals het Parthenon.

Alexander de Grote en de hellenistische wereld

Met de opkomst van Macedonië onder Filips II en vooral Alexander de Grote veranderde de politieke kaart fundamenteel. Alexander veroverde in nauwelijks tien jaar een enorm rijk dat zich uitstrekte van Griekenland tot Egypte en India. Zijn dood in 323 v.Chr. leidde tot het uiteenvallen van dit rijk in verschillende hellenistische koninkrijken, zoals Egypte onder de Ptolemaeën en het Seleucidische Rijk in het Oosten.

De hellenistische periode werd gekenmerkt door een ongekende culturele uitwisseling. Grieks werd een wereldtaal, steden zoals Alexandrië werden centra van wetenschap en filosofie, en kunst en literatuur kregen een kosmopolitisch karakter.

De opkomst van Rome

Terwijl de Griekse wereld politiek versplinterd raakte, breidde Rome zijn macht gestaag uit. Van een kleine stadstaat groeide het via het republikeinse systeem (509–27 v.Chr.) uit tot een hegemoniale macht in Italië. De Punische Oorlogen tegen Carthago leidden tot de Romeinse dominantie over de westelijke Middellandse Zee.

Parallel daaraan verwikkelde Rome zich in Macedonische en andere oostelijke oorlogen, waardoor ook de Griekse wereld onder Romeins gezag kwam. Hoewel deze veroveringen gepaard gingen met geweld, absorbeerde Rome tegelijkertijd grote delen van de Griekse cultuur: in filosofie, kunst, literatuur en religie. Het bekende gezegde Graecia capta ferum victorem cepit — “het overwonnen Griekenland overwon zijn wilde overwinnaar” — illustreert dit culturele proces treffend.

Het Romeinse Keizerrijk en de integratie van de Grieks-Romeinse wereld

In 27 v.Chr. luidde Augustus de keizertijd in. De daaropvolgende Pax Romana bracht relatieve stabiliteit, economische groei en culturele eenheid in het uitgestrekte rijk. De Grieks-Romeinse Oudheid bereikte in deze periode haar grootste samenhang: Latijn domineerde in het Westen, Grieks in het Oosten, maar beide taalculturen beïnvloedden elkaar voortdurend.

In deze tijd ontstond een verfijnde rechtstraditie, breidde de infrastructuur zich uit met wegen en aquaducten, en groeiden steden als Rome, Antiochië en Alexandrië uit tot multiculturele centra. Vanuit Judea verspreidde het christendom zich in de eerste eeuwen van onze jaartelling door het rijk, wat uiteindelijk een blijvende religieuze transformatie zou inluiden.

De crisis en transformatie van de Oudheid

Vanaf de derde eeuw n.Chr. kwam het West-Romeinse Rijk onder toenemende druk te staan door interne instabiliteit, economische problemen en invallen van Germaanse volkeren. Keizers als Diocletianus en Constantijn probeerden de structuur van het rijk te hervormen, waarbij Constantijn bovendien het christendom legaliseerde en later bevoordeelde.

In 476 n.Chr. kwam het West-Romeinse keizerlijk gezag formeel ten einde. Het Oost-Romeinse Rijk – Byzantium – bleef echter voortbestaan en behield veel elementen van de Grieks-Romeinse cultuur.