19de eeuw: instrumentale muziek 

De geschiedenis van de negentiende-eeuwse symfonische muziek laat duidelijk een ontwikkeling langs twee wegen zien, die allebei bij Beethoven beginnen. Een daarvan begon met de Vierde, Zevende en Achtste symfonie, en leidde tot 'absolute' muziek in de gangbare klassieke vormen. Hier vinden we vooral componisten zoals Schubert, Brahms, Bruckner en Franck. De andere benadering vond haar oorsprong in de Vijfde, Zesde en Negende symfonie en neigde naar programmatische muziek in onconventionele vormen. Met dit genre associeert men in de eerste plaats componisten zoals Liszt, Berlioz en (later) Richard Strauss. In werkelijkheid waren de scheidslijnen uiteraard veel vager dan een dergelijke schematisering suggereert. Iemand als Mendelssohn had een groot talent voor toonschildering, maar zou men op grond van zijn classicistische vormbenadering toch eerder tot de 'conservatieve' componisten rekenen, terwijl men bij Schumann, Franck en Bruckner zowel 'conservatieve' als 'radicale' tendensen kan bespeuren. Wel kan men zeggen dat de tegenstelling zich na 1860 toespitste, toen Brahms een manifest ondertekende tegen de 'nieuwe Duitse school' van Liszt en diens aanhangers. Wat beide oriëntaties met elkaar gemeen hebben zijn dezelfde intense 'romantische' muzikale expressie en de toepassing van eigentijdse vernieuwingen op het gebied van harmonie en klankkleur.