Nieuwsbrief Muzikale Verhalen (43)
Februari 2023
Op 10 januari j.l. bezocht ik het Nieuwjaarsconcert dat door Phion (Orkest van Gelderland & Overijsel) onder leiding van dirigent Henrik Schaefer werd gegeven in De Spiegel in Zwolle. Het openingsstuk was Dansen uit Galánta van Zoltán Kodály (1882-1967). Het maakte zo'n indruk op mij, dat ik besloot dit muziekwerk en de componist in deze nieuwsbrief centraal te stellen.
In het decembernummer schreef ik over de compositie Mercy van Max Richter, die tijdens het Mimages Euritmie Festival in Den Haag werd uitgevoerd. Niet alleen ik was getroffen door de muziek. Ook een euritmiste met wie ik in gesprek raakte. Zij heeft besloten Mercy op te voeren in Den Haag in de stille week en heeft mij gevraagd een korte voordracht over het stuk en over de componist te houden. Een leuke vraag, en ik ga het doen!
Voorts wil ik Marc van Delft in het zonnetje zetten. Door hem heb ik destijds het initiatief genomen met de nieuwsbrief van start te gaan. Hij stuurde onlangs zijn meest recente compositie: Winter-elegie 2023 opus 188 voor viool en piano (hieronder uitgevoerd door Thomas Patijn, viool en Marc van Delft, piano).
Als toelichting schreef hij onder meer: "Na mijn ziekte van afgelopen weken heb ik voor het eerst weer een nieuw stuk gecomponeerd, waarin ik iets van de desolate donkere wintersfeer heb uitgedrukt en hoe ik mij voelde door mijn ziekte (een flinke wintergriep), mijn lichamelijke zwakte en de sombere wereldsituatie, in een melancholische sfeer van droefheid en gelatenheid. Het is dus ook een reflexie op het sombere en donkere winterweer, dat drukt zich ook uit in de toonsoort, want C klein [en Es dur], de drie mollen, dat hangt samen met de steenbok-kerst-tijd, de donkerste tijd van het jaar ..."
Ik wens u veel lees- en luisterplezier!
Imke Jelle van Dam
Inhoudsoverzicht
Info bekostiging maandelijkse nieuwsbrief
Mocht u iemand kennen die mogelijk ook interesse heeft in deze nieuwsbrief, dan wordt het op prijs gesteld als u deze met begeleidend schrijven doorstuurt. Men kan zich dan zelf kosteloos abonneren (info).
Concertagenda
Antrovista actualiseert (bijna) dagelijks de concertagenda.
Overzicht concerten en muziekcursussen
naar boven
Zoltán Kodály (1882 – 1967)
Zoltán Kodály was een Hongaarse componist, etnomusicoloog en muziekpedagoog. Hij wordt na Béla Bartók als de belangrijkste Hongaarse componist gezien. Onder invloed van Bartók ging hij volksmuziek verzamelen. In 1933 vroeg de Hongaarse Academie voor Wetenschappen hem en Bartók om alle beschikbare Hongaarse volksmuziek te publiceren. Na het vertrek van Bartók naar Amerika, zette Kodály het werk voort. Na de Tweede Wereldoorlog reisde hij naar Engeland, Frankrijk, Amerika en de USSR om zijn eigen composities te dirigeren.
naar boven
Dansen uit Galánta van Zoltán Kodály
Onderstaande tekst is ontleend aan het programmaboekje over het Nieuwjaarsconcert 2023 door Phion
De zeer levende volksmuziek [uit de Balkanlanden en Hongarije] werd geadopteerd door componisten als Franz Liszt en Antonín Dvorák, raakte misschien wat van zijn pure ruigheid kwijt, maar werd door de stilering gaandeweg internationaal geaccepteerd. Waar het voor Liszt en Dvorák nog een vorm van kleur bekennen, van nationalisme in de muziek was, ging het voor Zoltán Kodály meer om een etnomusicologische opdracht. Hij wilde, net als zijn goede vriend Béla Bartók, zoveel mogelijk van de oorspronkelijke volksmuziek conserveren. Muziek die hij vervolgens, net als Bartók, op geheel eigen wijze gebruikte in zijn eigen composities. Toch staat hij in zijn Dansen uit Galánta dicht bij de oorspronkelijke volksmuziek. Kodály schreef het werk in 1933 voor de tachtigste verjaardag van het symfonieorkest van Boedapest. De componist ging daarvoor terug naar zijn kindertijd in het dorpje Galánta (tegenwoordig behorend bij Slowakije) waar zijn vader stationschef was en hij veel volksmuziek hoorde. Die volksmuziek is in dit geval vooral de verbunkos, van oorsprong een militaire recruteringsdans. Kodály gebruikte verschillende van deze traditionele dansen, die bestaan uit een langzaam deel (de lassú) en een opzwepend gedeelte (de friss), en smeedde ze aaneen tot een doorgecomponeerd symfonisch gedicht.
Diverse uitvoeringen van Dansen uit Galánta
naar boven
Een merkwaardig leven lang muziek (5)
In de oktober-nieuwsbrief (39) is geschreven over het boek 'Een merkwaardig leven lang muziek' van de Amerikaanse concertpianist Jeremy Denk (zie link >). Toen is het plan opgevat om muziekvoorbeelden die hij aanhaalt op YouTube op te zoeken.
Ik was geboekt om Ravels Pianoconcert voor de linkerhand te spelen met het National Symphony Orchestra. Dat is echt een speciaal geval voor de handen - een meesterwerk ontstaan door een amputatie. Paul Wittgensteins rechterhand werd slachtoffer van de Eerste Wereldoorlog, maar hij had de middelen om een opdracht te verstrekken aan een van de vooraanstaande componisten van zijn tijd. (...)
Je zou denken dat hij [Ravel] medelijden zou hebben met de arme pianist, die maar half het volume heeft dat hij normaal zou hebben, en de helft van de noten. Je zou denken dat hij dat zou compenseren met een lichtere textuur, om de solist halverwege tegemoet te komen. Maar nee. Het orkest begint met een onpeilbare crescendo. Het is glorieus en verrukkelijk. (...)
Ravel blijft maar heerlijke instrumenten, kleuren en lagen opstapelen. Zelfs een pianist die met twee handen kan toeslaan zou hier nooit tegenop kunnen. Je zou verdrinken in die zee van geluid, als een pantomime. In wezen is het pervers, of zou het in ieder geval zijn, als daar niet het genie van de eerste cadens van de piano was. Het orkest trilt, speelt een enorm akkoord, en stopt. In die leegte stuurt Ravel de laagste oktaaf van de piano, waardoor boventonen loskomen en het hele instrument gaat galmen. Met behulp van het pedaal sorteert dit een verpletterend effect. Ravel laat het instrument zelf het werk doen van de ontbrekende hand. (...)
Ravels Pianoconcert voor de linkerhand
naar boven
Gids voor orkestmuziek (16): Bach (6)
Zesde Brandenburgse concert in Bes (20 minuten)
Allegro – Adagio ma non troppo – Allegro
De typische bezetting van dit concert-zonder-violen, maar voor twee alten, twee gamba's (knieviool: zessnarig oud strijkinstrument, dat wordt bespeeld als een cello), cello, contrabas en cembalo, geeft de klank iets sombers, donker-middeleeuws, omdat de hoge stralende violen ontbreken. Blaasinstrumenten zijn er ook niet bij. Doch juist die duistere, wrange, gesluierde instrumentering geeft het werk een bijzondere waarde, een zeldzame en oorspronkelijke klankkleur, welke past bij de aard van deze stemmige, ongewone muziek. Alleen de finale heeft een meer opgewekt karakter, het is een soort gigue.
Zesde Brandenburgse concert in Bes
naar boven
'Bezinning' voor cello en piano
Algelopen zondag (29 januari) gaven Ephraïm van IJzerlooij (cello) en ik (piano) een concert in de vrije school in Meppel. Tweederde van het repertoire bestond uit eigen werk, waaronder 'Bezinning' van mijn hand. Het is een compositie uit de oude doos, maar in een nieuw jasje, waardoor de cello extra goed tot zijn recht komt.
'Bezinning' voor cello en piano
naar boven